İzlanda

Tarihi

Ana madde: İzlanda tarihi

861 yılında Norveçliler tarafından keşfedilen adaya ilk kez 9 ve 10. yüzyılda Norveç’ten gelen Vikingler yerleşmişlerdir. Bu toplulukların önderleri birleşerek 930 yılında parlamentonun ilk örneği sayılabilecek Athing’i meydana getirdiler. İç anlaşmazlıklar sonucu bağımsızlığını kaybeden ada 1262 yılında Norveç’in egemenliği altına girdi. On dördüncü yüzyılda Norveç’in Danimarka’ya bağlanmasıyla, Danimarka’nın hâkimiyeti altına girdi. Danimarka önceleri adadan ticârî bakımdan faydalanmaktaydı. Daha sonra İzlanda’yı tamâmen idâresi altına aldı. 1551 yılında Protestanlığı zorla kabul eden İzlandalılar, 1662 yılında Danimarka kralına bağlılık yemini ettiler. On yedinci yüzyılda adada hastalık, kıtlık ve volkan püskürmeleri ortalığı kasıp kavurdu. 1838’de Reykjavik’te on üyeli bir meclis kuruldu. 1843’te de Althing yeniden teşkil edildi. 1904’te İzlanda’ya diplomasi dışında muhtariyet tanındı.

On dokuzuncu asırda ortaya çıkan milliyetçilik akımları sonucu 1918 yılında İzlanda, Danimarka’ya bağlı bir devlet hâline geldi. İkinci Dünyâ Savaşı sırasında stratejik bir değer kazanan İzlanda’yı korumak bahânesiyle İngiltere tarafından işgal edildi. Daha sonra 1941’de Amerikalılar burayı devraldı. 1941 yılında Althing, Danimarka ile bağlarını koparma kararı aldı. 1944 yılı Mayıs ayında halk oyuna sunulan yeni anayasa oylandıktan sonra 17 Haziran da Cumhûriyet îlân edildi. İzlanda 1949 yılında NATO’ya üye oldu.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Ronald Reagan ile Sovyetler Birliği Başkanı Mihail Gorbaçov 11-12 Ekim 1986’da Reykjavik’te, nükleer silâhların sınırlandırılması görüşmelerinin başlatıldığı bir doruk toplantısı yaptılar.

Coğrafya

İzlanda Haritası

Fizikî Yapı

İzlanda’nın büyük bir bölümü volkanik olup adadaki yanardağlar hâlâ faaldir. Bunların sayısı 200’ü bulmaktadır. En önemlisi 1490 metre yüksekliğindeki Heklâ’dır. İzlanda’nın kıyıları güneyde düz, öteki yerlerde girintili çıkıntılıdır. Kıyılarının uzunluğu 6000 km’den fazladır. Adanın bâzı bölümleri geçmişteki yanardağ püskürmelleri sonucu ortaya çıkmıştır. Lav ovalarıyla kaplıdır. Bu ovalarda yer yer jökül adı verilen buz kubbelerine rastlanır. Bunların en büyüğü Vatnapöhull 8500 km2yi bulan yüzölçümüyle Avrupa’nın en geniş buzuludur. Adada bol çağlayanlı birçok ırmak bulunmaktadır. Bunlar kısa ve ulaşıma elverişsizdir. Irmaklarından en önemlisi Tjorsa (210 km)dır. İzlanda’da çok sayıda krater gölü vardır. En önemlisi olan Thingvallavat Gölü120 km2 olup, 116 metre derinliktedir.

Adanın yanardağlarından sonra en önemli özelliği gayzerlerdir. Bu sıcak su kaynakları ısınma ve elektrik enerjisi elde etmede kullanılır.

İklimi

İzlanda’nın bulunduğu enlem dâiresine karşı iklimi çok soğuk değildir. Gulf Stream akıntısının etkisinde kalan adada yazlar nemli ve serindir. Kışlar ise çok yumuşaktır. Isı ortalaması başkent Reykjavik çevresinde kışın -1C°, yazın ise +11C° dir. Fakat kuzey bölgeleri daha soğuk olup, ısı ortalaması kışın -8°C civarındadır. Kuzey kesiminde haziran ayında güneş 18 gün süre ile hiç batmadan ufuk hattı üzerinde durur.

Yağış ortalaması ise başkent dolaylarında 865 mm, güneydoğuda ise 1710 mm’dir.

Tabiî Kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Bitki örtüsü adada çok azdır. Buzulların bulunmadığı kesimlerde otlaklar vardır. Bitki örtüsü genelde çalılar ve dikenlerden meydana gelmiştir. Büyük ve iri gövdeli kayın ağaçlarından meydana gelen ormanlar giderek azalmış, günümüzde yok denecek hale gelmiştir. Ormanların çok az oluşu ve iklim şartları adada yabani hayvanların bulunmamasına sebeb olmaktadır.

Mâdenler

Yer altı kaynakları bakımından fakir olan İzlanda’da sadece alüminyum çıkartılır. Alüminyum başkentin doğusunda ve ülkenin kuzeyinde çıkartılmaktadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

İzlanda’nın nüfûsu 262.000 (2006)dir. Nüfûsun % 80’i şehirlerde, diğer kısmı köylerde yaşar. Başkent Reykjavik'te nüfus 125.237 kişidir (2006 verileri). Şehirlerin çoğu kıyı kesimlerde ve güneydeki ovalarda kurulmuştur. İzlanda halkı için Theogir’in koyduğu kurallar bugün de geçerlidir. İzlanda’da bugün topluma açık yerlerde bira ve benzeri alkollü içkiler içmek yasaktır. Bunlar yalnız gizlice evlerde içilebilmektedirler. İzlanda halkı kendilerine özgü dillerini, kültürlerini, efsânelerini ve geleneklerini korumak için ellerinden geleni yapmaktadırlar. Halkın büyük kısmı Hıristiyanlığın Evangelist mezhebine (%95,6) bağlıdır. Geri kalan kısmının %3,7 Protestan, %0,7’si Katoliktir. İzlanda’da eğitim düzeyi yüksektir. 7-15 yaşları arasında eğitim mecburî olup, okuma-yazma bilmeyen yoktur. İzlanda’da beş üniversite ve iki kolej bulunmaktadır.

Siyasi Hayat

İzlanda’da 1944’te Cumhûriyet îlân edilmiştir. Cumhurbaşkanı dört yılda bir seçilmektedir. Biri 40 üyeli, diğeri 20 üyeli iki meclisi vardır ve her ikisinin de görev süresi dört yıldır. Üyeler seçim yolu ile tesbit edilirler.

Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar

• AG (Avustralya Grubu),
• BIS (Uluslararası İmar Bankası),
• CBSS (Baltik Ülkeleri Konseyi),
• CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi),
• CE (Avrupa Konseyi),
• EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi),
• EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası),
• ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu),
• EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi),
• FAO (Tarım ve Gıda Örgütü),
• IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı),
• IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası),
• ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü),
• ICC (Milletlerarası Ticaret Odası),
• ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu),
• ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi),
• IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği),
• IEA (Uluslararası Enerji Ajansı),
• IFC (Uluslararası Finansman Kurumu),
• IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu),
• IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü),
• ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü),
• IMF (Uluslararası Para Fonu),
• IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü),
• Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı),
• Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü),
• Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı),
• IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi),
• ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü),
• ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği),
• NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi),
• NC,
• NEA (Nükleer Enerji Ajansı),
• NIB (İskandinavya Yatırım Bankası),
• OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),
• OPCW,
• OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü),
• UN (Birleşmiş Milletler),
• UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı),
• UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü),
• UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği),
• UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu),
• UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi),
• UNU,
• UPU (Dünya Posta Birliği),
• WEU (Batı Avrupa Konseyi),
• WHO (Dünya Sağlık Örgütü),
• WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı),
• WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü),
• WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)

Ekonomi

İzlanda ekonomisinin temelini bir ada devleti olduğu için balıkçılık ve balık mamulleri teşkil etmektedir. Ayrıca bu ülkenin ordusu yoktur. Bu yüzden orduya gider harcanmaz. Ayrıca ülkede kış turizimi oldukça gelişmiştir. Ülkenin iç kesimlerinde lüks oteller bulunur.

Tarım ve Hayvancılık

İzlanda topraklarının büyük bir kesimi tarıma elverişsizdir. Ancak % 0,5’inde tarım yapılmaktadır. Nüfûsun % 11’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Başlıca ürünleri hayvan yemi, patates ve şalgamdır. Adanın buzullarla örtülü olmayan kesimlerindeki otlaklarda hayvancılık yapılır. Küçük baş hayvancılığı ağır basar.

Balıkçılık

İzlanda’nın en önemli gelir kaynağını meydana getiren balıkçılık, 106.487 gross tonluk 866 gemi ile yapılmaktadır. Yıllık tutulan balık yaklaşık olarak 1.500.000 tondur. Başlıca tutulan balıklar balina, moriya ve ringadır. Tutulan balıkların büyük bir bölümü işlenerek ihraç edilmektedir.

Endüstri

Balıkçılıkta kullanılan malzemelerin ve balıktan elde edilen ürünlerin imali başlıca sanâyi faaliyetidir. Balık konservesi ve balık unu fabrikası vardır. Küçük gemilerin yapıldığı, büyük gemilerin tamir edildiği tersaneleri; dokuma ve kumaş, çimento, ayakkabı, et ve süt ürünleri fabrikaları bulunmaktadır. Ayrıca başkent Reykjavik’in doğusunda ve adanın kuzeyinde çıkarılan alüminyum, başkent Reykjavik'ta bulunan birkaç aluminyum dökümhânesinde işlenerek ihraç edilir, ayrıca başkentte amonyum sülfat fabrikası da bulunmaktadır. Nüfûsun %30’u sanayide çalışmaktadır.

Ticaret

Ülkenin ihrâcâtının % 80’ini balık ürünleri, balık konservesi, tuzlanmış ve dondurulmuş balık, balık unu, balık yağı ve gübre meydana getirir. Bunun yanında hayvan ürünleridir. İthal ettiği mallar makineler, kimyevi maddeler ve çeşitli besin mamulleridir.

Ulaşım

İzlanda’da demir yolu yoktur. Kara yollarının uzunluğu 12 bin kilometreyi bulmaktadır. Başkent Reykjavik’te uluslararası bir deniz limanı ve havaalanı vardır. Ülkede hava yolu ulaşımı oldukca gelişmiştir